همه آنچه که باید درباره آموزش مجازی بدانید!

چند سال پیش، داشتن گوشی همراه برای دانش آموزان از نظر والدین و معلمین مسئله‌ای غیرقابل‌هضم بود. اما امروزه داشتن گوشی همراه برای ادامه تحصیل دانش آموزان به مسئله‌ای ضروری تبدیل شده است. به معنای واقعی کلمه، آموزش مجازی و آموزش الکترونیک با زندگی ما و فرزندان ما عجین شده.

آموزش مجازی که برخی آن را آموزش الکترونیک نیز می‌خوانند نوعی آموزش از راه دور است. کمتر کسی هست که این روزها با آن آشنایی نداشته باشد. از کودک 6 ساله‌ای که در مقطع پیش دبستانی تحصیل می‌کند گرفته تا دانشجوی مقطع دکتری همه و همه به نوعی با آن سر و کار دارند.

آموزش مجازی چیست؟

آموزش مجازی یک نوع آموزش از راه دور است که در آن فضای مجازی بستر یاددهی و یادگیری است. دانش آموز و معلم یا دانشجو و استاد به جای اینکه در مدرسه و دانشگاه سر کلاس درس حاضر شوند و با هم ارتباط بگیرند، در فضای آنلاین با یکدیگر ارتباط می‌گیرند.

افرادی که تحت آموزش مجازی قرار گرفته‌اند به خوبی با معنا و مفهوم آن آشنایی دارند. به احتمال زیاد شما هم با این روش آموزشی آشنایی دارید. اگر تصور می‌کنید که نه، کافی است به کاری که اکنون در حال انجام آن هستید توجه کنید. در حال حاضر شما در حال خواندن مقاله‌ای آموزشی در رابطه با آموزش آنلاین هستید. در حال یادگیری از فضای اینترنت هستید و دارید به واسطه آموزش مجازی چیزهایی که باید درباره آموزش آنلاین دانست را فرامی‌گیرید.

آموزش مجازی‌ای که در مدارس و دانشگاه‌ها و کارگاه‌های آموزشی درحال برگزاری است هم چیزی شبیه به همین است. فردی به صورت آنلاین و در فضای مجازی اطلاعات را با کاربران به اشتراک می‌گذارد و کاربران هم با استفاده از آن‌ها چیزهایی را که باید فرامی‌گیرند.

فرد آموزش دهنده می‌تواند معلم باشد، استاد باشد یا یک فنی کار ماهر. فرد آموزش گیرنده نیز می‌تواند دانش آموز باشد، دانشجو باشد یا یک تکنسین در حال آموزش.

تفاوت آموزش مجازی با آموزش الکترونیک

یک مسئله که خیلی از افراد در رابطه با آن سوال دارند این است که آیا آموزش مجازی با آموزش الکترونیک و آموزش از راه دور یکی هستند؟
در یک نگاه سرسری و کلی “بله” این روزها همه‌ی این عبارات یک مفهوم را می‌رسانند. اگر بخواهید کمی جزئی‌تر به ماجرا نگاه کنید باید گفت که بین تمامی آنها تفاوت وجود دارد و گزینه‌های بالا زیرمجموعه‌ی یکدیگر هستند و با هم یکی نیستند.

آموزش از راه دور انواع مختلفی دارد. “کتاب و جزوه” نیز نوعی آموزش از راه دور هستند. دانشجویان پیام نور سالهاست از طریق همین محصولات خودخوان از راه دور تحصیل میکنند.

نوع دیگر آموزش از راه دور ” آموزش الکترونیکی” است.
آموزش الکترونیکی، نوعی از آموزش است که به واسطه ابزارهای الکترونیک و دیجیتال برگزار می‌شود. آموزشی که به واسطه هر نوع فناوری که از طریق ابزارهای الکترونیک ماندن گوشی موبایل، تبلت، کامپیوتر، لپتاپ و حتی تلوزیون و سایر وسایل مشابه برگزار شود آموزش الکترونیک خوانده می‌شود.

پیام‌رسان‌ها، شبکه‌های اجتماعی، بسترهای آموزش آنلاین و … هم نوعی آموزش الکترونیکی هستند و از آنجایی که به واسطه اینترنت و فضای مجازی فعالیت می‌کنند آموزش مجازی خوانده می‌شوند.

“در نتیجه آموزش مجازی نوعی آموزش الکترونیک است و آموزش الکترونیک نیز نوعی آموزش از راه دور.”

البته همانطور که گفتیم این روزها همه آنها را با یک مفهوم معنی می‌کنند و آن هم آموزش مجازی‌ای است که در مدارس در حال برگزاری است.

تاریخچه آموزش مجازی

درسال 1892 اولین دوره آموزشی دانشگاهی به واسطه پست انجام شد. این روش حدودا از سال 18قبل مورد استفاده قرار گرفته و هنوز هم اکنون هم گاها استفاده می‌شود. هم اکنون نیز ممکن است کتاب‌ها و جزوات درسی از طرف یک مرکز آموزشی با استفاده از پست در اختیار شما قرار بگیرد.

از آن سال تا کنون بارها و بارها شیوه آموزش از راه دور تغییر کرد و کم کم وجهه‌ی الکترونیکی به خود گرفت. اولین آموزش الکترونیک به سال 1921 برمی‌گردد. آن زمان، مواد آموزشی از طریق رادیو و تلوزیون در اختیار مخاطبینی که نمی‌توانستند به صورت حضوری سر جلسات آموزشی حضور پیدا کنند قرار می‌گرفت.

بعد از آن آموزش از طریق ابزارهای دیجیتال شروع شد. مراکز آموزشی مواد آموزشی را به واسطه سی دی و دی وی دی با استفاده از پست در اختیار دانش جویان قرار می‌دادند. شروع این روش به 1960 برمی‌گردد.
با پیدایش اینترنت تغییر تازه‌ای در روش‌های آموزشی ایجاد شد و آموزش مجازی به طوری که الان با آن روبرو هستیم به راه افتاد. شروع این روش از سال 1984 تا 1989 بود.

دوران شکوفایی آموزش مجازی

چه در ایران و چه در جهان دوران شکوفایی آموزش مجازی را می‌ توان به دوران شروع کرونا ربط داد. گرچه آموزش مجازی قبل از کرونا نیز وجود داشت ولی تا این اندازه مورد توجه و مورد اهمیت قرار نگرفته بود.

تا این زمان، آموزش مجازی به عنوان آموزش دوم یا آموزش مکمل شناخته می‌شد ولی در دوران کرونا به مهم‌ترین روش آموزشی تبدیل شد. تمام مقاطع تصحیلی حتی مقاطع ابتدایی نیز این روش را به عنوان روش اصلی انتخاب کردند و برای آموزش از آن استفاده کردند.

انواع آموزش مجازی را بشناسید!

آموزش آنلاین با استفاده از روش‌های مختلفی انجام می‌شود. به عنوان مثال:

1.آموزش مجازی از طریق پیام‌رسان‌ها:

پیام‌رسان هایی مانند شاد، واتساپ، تلگرام قابلیت ایجاد گروه دارند. خیلی از کلاس‌های گروهی به صورت گروه‌های مجازی در این پیام‌رسان‌ها شکل می‌گیرند. دانش آموزان و معلمین از طریق چت کردن و ارسال صوت و تصویر با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. سؤال و جواب می‌کنند، تمرین حل می‌کنند، تکالیف ارسال می‌کنند و حتی امتحان برگزار می‌کنند.

2.آموزش آنلاین از طریق ویدیوکال:

ویدیوکال یا همان تماس تصویری نوع دیگری از آموزش مجازی است. این روش بیشتر برای دانش‌آموزان دبیرستانی و دانشجویان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر تعداد دانش آموزان کم باشد همه می‌توانند در تماس تصویری حضور پیدا کنند. ولی وقتی که تعداد دانش آموزان زیاد باشد معمولا تماس تصویری به صورت یک طرفه برقرار می‌شود و فقط تصویر معلم در دسترس دانش آموزان قرار می‌گیرد.

3.آموزش مجازی از طریق سامانه‌های ـ آموزش مجازی(LMS):

سامانه‌های آموزش مجازی مخصوص فضای آموزشی طراحی شده‌اند. این سامانه‌ها ممکن است به صورت صفحات وب یا به صورت نرم افزار ارائه شود. اگر این سیستم‌ها نرم افزاری باشند باید هر دو طرف نرم افزار مربوطه را نصب کنند. ولی وقتی که این سامانه‌ها از صفحات وب تشکیل شده باشند با استفاده از مرورگرها قابل دسترسی اند.

سامانه های آموزش مجازی بسیاری وجود دارد. برخی از آنها برای همه قابل استفاده‌اند و به صورت رایگان در اختیار عموم قرار گرفته‌اند. برخی با پرداخت هزینه قابل دسترسی اند و برخی دیگر به خاطر تحریم‌ها در ایران قابل استفاده نیستند.
سیستم‌های آموزش مجازی زیادی نیز وجود دارند که وطنی هستند و برای کاربران ایرانی به راحتی قابل استفاده‌اند.

4.آموزش مجازی از طریق دانلود فیلم و صوت:

روش دیگری نیز وجود دارد. به این صورت که مدرس کلاس درس را از قبل ضبط می‌کند و آن را به صورت فایل‌های صوتی و تصویری قابل دانلود در اختیار دانش آموزان و دانشجویان قرار می‌دهد. دانش آموزان و دانش جویان با اتصال به اینترنت فایلها را دانلود کرده و اجرا می‌کنند.

مقایسه آموزش مجازی و حضوری

آموزش آنلاین با آموزش حضوری متفاوت است. هر کدام از آنها ویژگی‌های خاص خود را دارند. در پایین این دو روش آموزشی را با هم مقایسه می‌کنیم.

محل برگزاری آموزش:

در آموزش حضوری همه باید سر کلاس حضور داشته باشند. چه معلم و چه دانش آموزان. ولی در کلاس های مجازی هیچ محدودیت مکانی‌ای وجود ندارد. معلم و دانش آموزان از هر جایی می‌توانند سرکلاس حضور پیدا کنند و از مفاهیم آموزشی بهره مند شوند.

ابزارهای آموزشی:

ابزارهای آموزشی در آموزش حضوری با آموزش مجازی متفاوت است. سر کلاس حضوری نیاز به نیمکت، تخته، ماژیک و وسایل کمک آموزشی فیزیکی هست ولی در کلاس مجازی تنها به یک گوشی هوشمند یا کامپیوتر نیاز است.

میزان تمرکز دانش آموزان سر کلاس:

گفته می‌شود که در کلاس‌های حضوری مخصوصا برای کودکان کوچکتر میزان تمرکز دانش آموزان بیشتر است. ولی در کلاس‌های مجازی به خاطر دسترسی همه جانبه دانش آموز به همه چیز میزان تمرکز او کمتر است. فارغ از اینکه خود ابزار آموزشی یعنی گوشی یا کامپیوتر یک عامل بزرگ حواس پرتی است؛ سایر عوامل محیطی در خانه نیز ممکن است روی میزان تمرکز دانش آموزان تاثیر منفی بگذارد.

تسلط معلم بر کلاس درس:

چه بخواهیم و چه نخواهیم معلم نمی‌تواند آن طور که به صورت حضوری بر کلاس درس تسلط درد بر کلاس مجازی نیز داشته باشد. او دانش آموزان را نمی‌بیند. خیلی از والدین نظارت درستی بر حضور موثر خود سر کلاس درس ندارند. ممکن است دانش آموز اوقاتی از کلاس را غیبت کند. البته معلم میتواند با ترفندهای هوشمندانه سطح تسلط خود بر کلاس را تا حد زیادی بالا ببرد.

موفقیت در انتقال مفاهیم آموزشی:

از آنجایی که سابقه آموزش آنلاین در کشور ما حداقل در رابطه با مقاطع پایین تر بسیار کم است، نمی‌توان توقع زیادی از آن داشت. فرهنگ آموزش مجازی برای معلمین، دانش آموزان و خانواده‌ها خیلی جا نیافتاده است. خیلی از معلم ها نمی‌توانند آنطور که باید در انتقال مفاهیم آموزشی موفق باشند.

خیلی از خانواده ها به جای همراهی فرزند خود به جای او سر کلاس آنلاین حاضر می‌شوند و خیلی از کودکان ترجیح می‌دهند به جای یادگیری روش‌های تقلب کردن را بیاموزند. تا وقتی که وضع به این منوال است میتوان گفت که موفقیت در انتقال مفاهیم آموزشی در کلاس‌های حضوری بیشتر از کلاس‌های مجازی است.

مزایای آموزش مجازی چیست؟

همانطور که گفته شد آموزش مجازی با آموزش حضوری از هم متفاوت است. هر کدام مزایا و معایب خود را دارند. از جمله” مزایا و معایب آموزش مجازی و حضوری ” می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عدم محدودیت مکانی:

مهم نیست که کجا هستید! حتی مهم نیست که در کدام شهر زندگی می‌کنید. هیچ محدودیت مکانی‌ای در آموزش مجازی وجود ندارد.

عدم محدویت زمانی برای آموزش دیدن:

در برخی از روش‌ها حضور سر کلاس کاملا مطابق میل دانش آموز است. او می‌تواند فایل کلاس را دانلود کند و هر وقت که خواست از آن استفاده نماید. دانش آموزان می‌توانند بارها و بارها کلاس درس خود را مرور کنند. برخی از کلاس‌ها محدودیت زمانی دارند.

دسترسی به منابع بیشمار آموزشی:

دسترسی به منابع آموزشی در آموزش مجازی بیشتر است. بیشمار منبع وجود دارد که می‌توانید از آنها استفاده کنید. نیاز نیست که برای نشان دادن سطح کروی زمین از کره استفاده کنید. فیلم‌های آموزشی بیشماری وجود دارد که با استفاده از آنها در کلاس مجازی می‌توانید به کودک بفهمانید که زمین چه شکلی است.

چه زمانی نیاز به آموزش مجازی داریم؟

راستش را بخواهید، تا جای ممکن بهتر است کلاس‌ها به صورت حضوری برگزار شوند. کلاس‌های حضوری به این خاطر که روابط بین دانش آموز و معلم بهتر شکل می‌گیرد و انتقال مفاهیم ساده تر است بهتر است. حداقل در مقاطع پایین تر این مسئله کاملا صدق می‌کند.

در دو صورت می‌توان گفت که به آموزش مجازی نیاز داریم:

1. وقتی که از لحاظ مکانی به کلاس‌های سطح بالا و اساتید مجرب دسترسی نداریم: ممکن است شما اطلاعاتی نیاز داشته باشید که در یک دوره آموزشی عنوان شده‌اند. ولی این دوره در شهر دیگری برگزار می‌شود و شما نمی‌توانید به آن شهر نقل مکان کنید.
   یا اینکه می‌خواهید در دانشگاه خاصی ثبت نام کنید ولی به خاطر محدودیت‌های شغلی یا شخصی نتوانید از شهر خود خارج شوید. در این مواقع بهتر است به آموزش مجازی روی بیاورید و آموزش از راه دور را تجربه کنید.
2. وقتی که امکان حضور در کلاس‌های حضوری وجود نداشته باشد: مثلا در دوران قرنطینه که بعد از شیوع بیماری کرونا به وجود آمد، امکان حضور در جمع‌ها تا حد زیادی غیر ممکن شد. در نتیجه آموزش حضوری جای خودش را به آموزش مجازی داد.

معرفی ابزارهای آموزش مجازی

در آموزش آنلاین به ابزارهای مختلفی نیاز داریم. دیگر خبری از لباس فرم، لوازم تحریر متنوع، کفش‌های مناسب مدرسه و کیف و کوله نیست. همه‌ی اینها جای خودشان را به ابزارهای آموزش مجازی می‌دهند.
این ابزارها عبارت‌اند از:

• گوشی موبایل یا سیستم کامپیوتری و لپتاپ
• اینترنت با سرعت مناسب
• سامانه‌های آموزش مجازی
• هندزفری و میکروفون

آموزش مجازی ابتدایی! خوب یا بد؟

بعد از یکی دو سالی که از شروع آموزش مجازی در مقطع ابتدایی می‌گذرد تجربه‌های زیادی حاصل شده است. اگر بخواهیم به صورت خلاصه آن را بازگو کنیم باید بگوییم که آموزش مجازی در مقطع ابتدایی خیلی رضایت بخش نبوده است.

البته این به این معنی نیست که آموزش مجازی برای مقطع ابتدایی خوب نیست. خوب هست. ولی تا کنون نتوانسته‌ایم آن طور که شایسته است از عهده آن بربیاییم. اکثر تجربیات حاکی از این واقعیت است.

معلم‌ها به این خاطر که نمی‌توانند به خوبی با دانش آموزان خود ارتباط برقرار کنند ناراضی هستند. خانواده‌ها از این که مسئولیت‌های آموزش کودکان را در خانه به دوش می‌گیرند خسته شده‌اند و دانش آموزان از عدم حضور در اجتماع و عدم درک مفاهیم درسی( آن طور که قبلا اتفاق می‌افتاد ) ناراحت‌اند.

طبق یک تحقیق و بررسی مقاله‌ای تحت عنوان آسیب شناسی آموزش آنلاین از دیدگاه معلمین دوره ابتدایی منتشر شد که در آن با بررسی 15 معلم این مقطع به نتایج جالبی دست پیدا کردند. حاصل این تحقیق این بود که در حال حاضر آموزش مجازی مشکلات زیادی را برای معلمین و دانش آموزان این مقطع فراهم کرده است.

از جمله مهمترین این آسیب‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم مدریت اثربخش زمان
• چالش‌های مدریتی
• خدشه وارد شدن به جایگاه و شان معلم
• عدم بازخورددهی مناسب
• عدم تنوع در روش تدریس
• عدم امکان پیگیری اثربخش
• نبود انگیزه یادگیری
• عدم تعامل مناسب بین مدرسه و خانواده
• کاهش مسئولیت پذیری دانش آموزان
• نبود فعالیت های گروهی مناسب
• عدم نظارت کافی
• و چندین و چند مورد دیگر

چطور به بهتر شدن آموزش مجازی کمک کنیم؟

درست است که در شرایط فعلی و با سطح آموزش مجازی ای که اکنون در جریان است، آسیب‌های زیادی به دانش آموزان مقطع ابتدایی وارد شد، ولی نباید این را به عنوان نتیجه کار قبول کرد.
باید تلاش کنیم که در این زمینه پیشرفت کنیم. چه معلمین، چه خانواده‌ها و چه دانش آموزان باید شرایط موجود را بپذیرند و برای آسیب‌های بوجود آمده به دنبال مقصر باشند.

باید تلاش شود که با استفاده از راهکارهای بهتر شدن آموزش آنلاین و به کارگیری خلاقیت در تدریس مجازی کمی‌ها و کاستی‌ها را جبران کرد و آسیب‌ها را به حداقل رساند.

کلام آخر

آموزش مجازی در کشور ما سابقه بلند بالایی ندارد. به همین خاطر زیاد در رابطه با آن فرهنگسازی نشده است.
وقتی صحبت از آموزش آنلاین به میان می‌آید تنها به ظاهر قضیه نگاه می‌کنیم و به جزئیات آن توجه نمی‌کنیم.
بهتر است اطلاعات خود را در رابطه با آن افزایش دهیم و بدانیم که بهتر است در چه شرایطی و در چه زمانی از آن استفاده کنیم.

روش‌های آموزشی بسیاری وجود دارد که در آن آموزش مجازی به عنوان مکمل آموزش حضوری استفاده می‌شود. اثر بخشی آموزش تا حد زیادی در تلفیق این دو روش بالا می‌برد. در نتیجه می‌توان بعد از تمام شدن دوران کرونا هم از آموزش آنلاین به عنوان مکمل آموزش حضوری استفاده کرد.